ایام البیض

لطفا از تمام مطالب دیدن فرمایید.

پرشین صدا

«ایام» جمع یوم به معنای روز و «بیض» جمع «ابیض» به معنای سفید و درخشان است که به روزهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم هر ماه قمری گفته می شود. و به عقیده مسلمانان ایام البیض ماه های رجب،‌شعبان و رمضان دارای فضیلت بسیار می باشد که در شریعت و فقه اسلام بر اقامت سه روز در مسجد جامع برای عبادت خدا و تهذیب نفس اطلاق می گردد.

ابن مسعود سبب نامیدن این ایام به «ایام البیض» را چنین نقل می کند. از نبی اکرم(ص) شنیدم که می فرمودند: هنگامی که جناب آدم(ع) عصیان پروردگارش را نمود منادی از عرش ندا داد. ای آدم از جوار رحمت من بیرون شو، زیرا کسی که عصیان مرا کند در جوار من نیست، حضرت آدم و فرشتگان گریستند، سپس خداوند جبرئیل را نزد حضرت آدم فرستاد. جبرئیل حضرت آدم را در حالی که رنگ او از نورانیت بهشتی به تیرگی تغییر کرده بود به زمین فرود آورد. و ملائکه با دیدن این وضعیت فریاد برآوردند: پروردگارا، خلقی آفریدی و از روح برگزیده خود در او دمیدی و ملائکه را به سجده او درآوردی و به یک گناه سفیدی او را به سیاهی مبدل کردی. پس منادی از آسمان ندا کرد که امروز را برای خداوند روزه بگیر و آن روز سیزدهم ماه بود و چون آدم آن روز را روزه گرفت و قسمتی از تیرگی حضرت آدم(ع) برطرف گشت تا اینکه در انتهای این سه روز به حالت اول خود برگشت به این دلیل این ایام را «ایام البیض» نامیده شد.

قدمت ایام البیض

شرح و نزول برخی از آیات قرآن کریم دال براین است که ایام البیض در ادیان الهی سابقه دیرینه ای داشته و در اسلام استمرار یافته و احتمالا پاره ای از احکام و شرایط آن تغییر کرده است.

خداوند در قرآن کریم می فرماید: «و عهدنا الی ابراهیم و اسمعیل ان طهرا بیتی للطائفین و العاکفین و الرکع السجود» و ما به ابراهیم و اسماعیل فرمان دادیم که خانه مرا برای طواف کنندگان و معتکفان و رکوع کنندگان و سجده کنندگان از هرگونه آلودگی تطهیر کنند.

علامه طباطبایی(ره) در تفسیرالمیزان می نویسد: زمانیکه حضرت مریم به افتخار ملاقات به فرشته الهی نایل آمد ازمردم فاصله گرفت، هدف از دوری نمودن از مردم روی آوردن به سنت اعتکاف بوده است.

علامه مجلسی در بحارالانوار از اعتکاف حضرت سلیمان(ع) در بیت المقدس روایت کرده است و علامه حلی(ره) نیز در کتاب تذکره الفقها به مشروعیت این ایام در ادیان پیش تصریح نموده است که «ایام البیض» دارای پیشینه ای به قدمت تمام ادیان الهی و آسمانی است.

پیشینه ایام البیض در ایران

ایام البیض در ایران دارای فراز و نشیب های زیادی بوده است. اما آنچه قابل تامل است اینکه هر زمان علمای برجسته به این ایام اهتمام داشته اند و شرایط اجتماعی و سیاسی نیز اقتضا می کرد،‌ایام البیض رونق داشته از جمله در عصر صفوی به همت دو عالم بزرگ شیخ بهایی و شیخ لطف الله آملی اعتکاف در حداکثر شهرهای ایران رواج یافته و نیز در زمان آیت الله العظمی بروجردی همت زیادی در توسعه و رونق ایام البیض به کار رفته تا جایی که به دستور ایشان درس های حوزه تعطیل و معتکفان مورد ترغیب قرار گرفتند اما در بیشتر دوران به صورت محدود در مساجد شهرهای بزرگ مذهبی برگزار می شد. اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی گرایش و توجه مرم به این سنت نبوی زیاد شد و آثار و برکات فردی واجتماعی این عبادت انسان ساز زمینه گسترش و رشد آن را فراهم نمود که از سال 57 با اقدامات و هماهنگی سازمان تبلیغات اسلامی این سنت حسنه در سراسر کشور به گونه ای فراگیر مورد توجه قرار گرفت و در میان خیل علاقمندان و مشتاقان بویژه جوانان رشد چشمگیری داشته است که حتی ایام البیض ماه رجب در کشور بیش از اعتکاف در دهه ماه مبارک رمضان رواج دارد.

اهداف ایام البیض

هدف از ایام البیض دو چیز می توان باشد: الف) هدف عبادی؛ قرآن کریم هدف از عبادت را ایمان و تزکیه نفس معرفی می نماید و می فرماید: «قدافلح من زکیها» کسی رستگار شد که نفس را تزکیه کرد. و در جایی دیگر می فرماید: «قدافلح المومنون» به راستی که مومنان رستگارانند. همچنین می فرماید: «و اذکروالله کثیرا لعلکم تفلحون» خدا را بسیار یاد کنید تا شاید رستگار شوید.

ب) تمرین انقطاع: معتکف در ایام البیض از همه تعلقات دنیایی می برد و تمام وقت به عبادت می پردازد یعنی هدف همان است که در مناجات شعبانیه از خداوند می خواهیم «الهی هب لی کمال الانقطاع الیک» خدایا به من نهایت بریدگی وابستگی از غیرخودت را هدیه کن.

آری ایام البیض فصلی است برای گریستن، برای ریزش باران رحمت، برای شستن آلودگی های گناه، برای تطهیر صحیفه اعمال، برای نورانی ساختن دل و صفابخشیدن به روح.

فضیلت ایام البیض

در قرآن کریم ماده عکف 9 مرتبه تکرار شده دو مورد آن آیات 125و187 سوره مبارکه بقره مربوط به موضوع ایام البیض است. خداوند در سوره بقره می فرماید: و ما به ابراهیم و اسماعیل فرمان دادیم که خانه مرا برای طواف کنندگان و معتکفان و رکوع کنندگان و سجده کنندگان از هرگونه آلودگی تطهیر کنند. یعنی در فضیلت ایام البیض این بس که معادل طواف کعبه و همتای رکوع و سجوده ذکر گردید.

حضرت رسول اکرم(ص) در مورد فضائل این ایام می فرماید: هرکس یک روز را به منظور کسب عنایت الهی و به نیت قرب خدا اعتکاف نماید، خداوند بین او و آتش سه خندق ایجاد می کند که فاصله هریک تا دیگری بیش از مسافت بین زمین و آسمان است» و در سخن گران بها دیگری می فرماید: المعتکف یعکف الذنوب؛ معتکف با اعتکافش گناهان را حبس می کند.

در کتاب شریف اقبال آمده است: حضرت آدم از خداوند پرسید خدایا محبوب ترین روزها و گرامی ترین زمانها نزد تو کدام است. خداوند وحی فرمود: محبوب ترین روزها نزد من نیمه رجب است . ای آدم در این روز بکوش تا با قربانی کردن، میهمانی دادن، روزه داشتن، نیایش کردن، بخشش خواستن،‌لااله الاالله گفتن به من تقرب و نزدیکی جویی. ای آدم من چنین تقدیر کردم که فرزندی از فرزندان تو را به پیامبری برانگیزم و روز نیمه رجب را به او و به امت ویژه سازم که در آن روز چیزی از من نخواهد جز اینکه به آنان ببخشم و غفو گذشت نخواهند. جز اینکه از گناهانشان درگذرم. ای آدم آنکه نیمه رجب را روزه دارد. ذکر گوید، خضوع و خشوع کند، صدق بدهد، نفس خویش را پاس دارد، پاداش جز بهشت نخواهد داشت. ای آدم به فرزندانت گوشزد کن که در ماه رجب نفس خویش را پاس دارند و از کج راهی بپرهیزند که گناه در این ماه بس بزرگ است.

مقدس اردبیلی ایام البیض را عبادی مستقل و به مثابه حج و عمره و روزه و نماز و هر عبادت مستقل دیگری می داند و آیت الله جوادی آملی در مورد فضیلت این ایام می نویسد:

عبادت ذات اقدس اله، شئونی دارد نظیر طواف در حج و عمره، گاهی هم وقوف و عکوف و اقبال همراه با تعظیم و بزرگداشت را در خانه خود واجب یا مستحب می شمارد، نظیر اعتکاف. از اینکه اعتکاف در کنار طواف و عدل رکوع و سجود قرار گرفته معلوم می شود که از بارزترین مصادیق بندگی در پیشگاه ذات اقدس اله است.

فوائد ایام البیض

الف: اخروی

آمرزش گناهان: من اعتکف ایمانا و احتسابا غفرله تقدم من ذنبه» اعتکاف از روی ایمان و یقین باعث مغفرت او می شود.

نزدیکی به خدا: در حدیث معراج خداوند از پیامبر خود سوال می کند: ای احمد! آیا میدانی در چه هنگام بنده به مقام قرب من نایل می شود؟ بعد در جواب میفرماید: زمانی که گرسنه یا در حال سجده باشد.

دوستی به خدا: «والذین آمنوا اشد حبالله» آنانکه ایمان آورده اند به شدت خدا را دوست دارند.

رسیدن به بهشت و نعمت های الهی: «والذین هم علی صلواتهم یحافظون اولئک هم الوارثون الذین یرثون الفردوس هم فیها خالدون» آنانکه از نمازهایشان محافظت می کنند آنان وارثان اند؛ آنانی که بهشت را به ارث می برند و در آن داخل هستند.

ب: دنیوی

تقویت اراده: حضرت علی(ع) می فرمایند: «من استدام ریاضه نفیسه انتفع» هرکس به طور مداوم ریاضت بکشد نفع می برد.

انس بامعنویت: در پرتو اعمال ایام البیض و ارتباط روانی معتکف دوری برایش مشکل است.

دوری از غفلت: «اقم الصلاه لذکری» ذکر همان دوری از غفلت است. غفلتی که اگر به ذکر مبدل نگردد موجبات سقوط آدمی را فراهم می آورد.

تواضع و فروتنی: غرور و تکبر از معتکف رخت برمی بندد و در مقابل هم نوع خود تکبر نمی ورزد. بلکه فروتنی را پیشه خود خواهد ساخت.

ج: فرهنگی و اجتماعی

ایجاد زمینه مناسب برای اندیشیدن و تعقل

فرصت برای نیایش نماز، تلاوت قرآن و ... و فراهم آوردن زمینه توبه و بازگشت

تقویت و گسترش ارزشها و هنجارهای اسلامی و انسانی

کاهش جرم و فساد و هدفمند شدن زندگی

آشنایی و برقراری ارتباط دوستانه و گسترش محبت

آری معتکف با عبادت خالصانه سه روز خود، به پالایش درونی رسیده، تا ضمن نزدیکی هرچه بهتر و بیشتر به معبود، روح خویش را نیز تطهیر کرده و امکان برخورداری از رحمت بیکران الهی را خواهد داشت.

اعمال ایام البیض

در اعتکاف همواره ایام مشهور و مورد اهمیت و اصحاب معرفت بوده است که از آن جمله می توان به اعمال ایام البیض اشاره نمود که انجام آن به اختصار چنین است.

الف: تاکید در استجاب روزه ای ایام البیض

حضرت رسول اکرم(ص) می فرماید: هرکس سه روز از وسط ماه رجب (سیزدهم تا پانزدهم) را روزه بدارد و در شب هایش به نماز شب قیام کند از دنیا رحلت نمی کند مگر با توبه نصوح. و امام صادق(ع) فرمود: هرکس ایام البیض ماه رجب را روزه بگیرد خداوند متعال به ازای هر روز ثواب روزه داری وشب زنده داری یک سال را برای او می نویسد و او روز قیامت در جایگاه ایمن شدگان از آتش دوزخ خواهد ایستاد.

ب: اعمال ام داوود:

از عمده ترین اعمال ایام البیض اعمال ام داوود است و برای برآمدن حاجات و برطرف شدن گرفتارها و دفع ظلم ظالمان موثر است و کیفیت و اجرای آن در کتب مفاتیح و مصباح شیخ و ... آمده است.

علامه مجلسی درباره کمال ایام البیض می نویسد: کمال ایام البیض در ان است که اندیشه و دل و اعضا برمجرد عمل صالح وقف گرددو بر در خانه خدای جلیل و در برابر اراده مقدس او به حبس درآید و به زنجیر مراقبت او به بند کشیده شود و از آن چه روزه دار از انجام آن خودداری می کند به طور تمام و کمال بازداشته شود.

ج: خواندن آیات قرآن کریم

در این ایام سفارش به خواندن آیات سوره انعام، اسرا، کهف، لقمان، یاسین، صافات، فصلت، شوری، دخان، آیه الکرسی، فتح، واقعه، ملک، قلم، انشقاق تا پایان قرآن گردید.

د: و از دیگر اعمال این ایام خواندن دعای اسفتاح، زیارت امام حسین(ع)، به جای آوردن چهاررکعت نمازی که حضرت امیر در این روز به جای آورد، خواندن دعای یا مذل کل جبار و ...

تفکر و ایام البیض

برترین عبادت در ایام البیض براساس آیات و روایات تفکر و تدبر است. لذا شایسته است که انسان در این ایام به مسائل خداشناسی، خودشناسی و ... به تفکر و اندیشه بپردازد.

حضرت علی(ع) درباره تفکر می فرماید: اندیشیدن انسان را به نیکی و انجام آن می کشاند. امام رضا(ع) در این باره می فرماید: عبادت به نماز و روزه بسیار نیست عبادت یعنی اندیشیدن در امر خدای عزوجل. اهمیت و ارزش تفکر در این است که گاه یک ساعت اندیشیدن موجب توبه از گناهان و عبادت تمام عمر می شود.

آری ایام البیض فرصت خوبی برای تفکر است تا اینکه انسان از حالت غفلت خارج شود و هوشیارانه به زندگی خود ادامه دهد که از جمله این محورها می توان به تفکر در آثار خداوند، تفکر در دین، تفکر در دنیا، تفکر در طبیعت، تفکر در قیامت، تفکر در عاقبت به خیرها و شرها، تفکر در فرصتها، حسابرسی اعمال، تفکر در بهشت و نعمات آن و ... اشاره نمود.

فرصت و ایام البیض

ایام البیض فرصت مناسبی است که انسان به خویشتن پرداخته و معایب و کاستی های خود را شناخته و برای رفع نقصان و تکامل آن بکوشد. زیرا با ویژگی هایی که اسلام برای ایام البیض بیان کرده پاسخی است به نیازهای روحی و فرصتی است مغتنم برای روآوردن به خود و خدای مهربان. زیرا انسان طبق وعده الهی در آیه ششم سوره مبارکه انشقاق، سرانجام به دیدار معبود نایل خواهد شد و برای رسیدن به محبت خداوند باید راه عبادت حقیقی را در پیش بگیرد و گاهی در انس با پروردگار بایستی در گوشه ای خلوت گزید و دور از همه عنوان ها و تعلقات دنیایی، در حال خود بیندیشد و با سوز دل و اشک چشم، زنگار و سیاهی را از چهره جان خود بزداید و زاد و توشه آخرت تامل کند. «الانفراد راحه المتعبدین» خلوت گزیدن آسایش عبادت گران است. زیرا ایام البیض بهترین موقعیت برای خلوت کردن است «کل یحب خلوه حبیبه» هر محبی دوست دارد که بامحبوب خویش خلوت کند. حتی پیامبران الهی با توجه به این نیاز روحی فرصت هایی را نیز برای خلوت کردن خویش با خدای مهربان فراهم می ساخته اند که یکی از بهترین فرصت ها ایام البیض می باشد.

جوان وایام البیض

در فرهنگ اسلامی روی آوردن جوانان به ایام البیض علاوه بر بهره برداری از فیض معنوی آن، جهاد مقدس است زیرا این سنت حسنه نقش بسیار مهمی در رویارویی با نفوذ فرهنگ بیگانه ایفا می کند. جوانی که در مراسم ایام البیض طعم شیرین ایمان وانس با خداوند را چشیده و لذت های مادی در دیدگان او حقیر و بی ارزش جلوه کند به راحتی می تواند از گرداب فساد و باورهای ضددینی به سلامت عبور کنند.

آری میزان علاقه جوانان ایران اسلامی به این ایام به حدی است که به شهادت آمار و مشاهدات عینی در سنوات گذشته بیش از هشتاد و پنج درصد معتکفان را جوانان تشکیل داده اند این استقبال گسترده از این مراسم معنوی خود پاسخ قاطعی است بر کسانیکه جوانان جامعه را بریده از دین و انقلاب معرفی می کنند. جوانانی که به تعبیر مقام معظم رهبری برخوردار از معرفت دینی بالا و ایمان عمیق است.

زیباترین ولادت در ایام البیض

در عالم خلقت تاکنون ولادتی به زیبایی ولادت حضرت علی(ع) مشاهده نشده است. و بنابر قول مشهور بعد از سی سال از عام الفیل خدای بزرگ بر ابوطالب و فاطمه بنت اسد منت نهاد تا فرزند آنان در مبارک ترین ایام، برترین ماه ها، در مقدس ترین بقاع روی زمین، روزجمعه سیزدهم ماه رجب، داخل بیت الحرم،‌حرم امن الهی به دنیا آمد تا نشان کمال عظمت شیعیان و افتخار ویژه برای پیروان راستین خویش باشد که قبل از او و بعد از او مولودی در آنجا به دنیا نیامده و نخواهد آمد.

13 رجب روز میلاد مظهر علم و عزت و عدالت و سخاوت و شجاعت، اسدالله الغالب، علی بن ابیطالب(ع) و روز بزرگداشت مقام پدر گرامی باد.

منابع:

قرآن کریم

فرهنگ معین

مفاتیح الجنان، شیخ قمی

ثواب الاعمال، شیخ صدوق

تفسیر المیزان، علامه طباطبایی

تحریرالوسیله، ج اول حضرت امام خمینی(ره)

مستدرک الوسائل، میرزا حسین نوری، ج7 ص567

اقبال الاعمال، سیدبن طاووس

اعتکاف تطهیر صحیفه اعمال، واحد تحقیقات مسجد جمکران

اعتکاف، سیدمحمود کاظم طباطبایی، مجله پاسدار اسلام شماره 249